Na nosa comarca temos un claro exemplo de diferencia de apreciación e afecto que teñen as festas profanas, enténdase entroido e derivados e a Semana Santa.
Este prexucioso concepto que prospera aínda nos nosos días, provén do fondo dos séculos, xa que antigamente críase que expresar gran xúbilo era un pecado ou un signo de pouca prudencia. Durante centos de anos viviuse moi pendente das normas puritanas e represivas, sendo primordial que, tanto as damas como os cabaleiros, se amosases serios e recatados. A gargallada era cousa de borrachos ou de putas. Na cama prohibíase todo tipo de exhibicionismo ou manifestación de afecto, pois a cópula estaba destinada só a concibir fillos, polo menos para as crases pobres, os ricos era outro cantar. Polo que pensar en rir ou gozar era practicamente un delito.
Podería dicirse que as mulleres foron as máis prexudicadas neste aspecto, xa que creceron coa convicción imposta de que o pracer era só para os homes, ou corrían o risco de ser chamadas “mulleres alegres”. Con todo, hoxe en día este prexuízo afecta por igual aos dous xéneros. O home que esaxere o seu xestualidade ou cometa o descoido de amosar as súas cualidades humorísticas con certa frecuencia, será considerado un paiaso (coma se a tenrura e a vivacidade dun clawn fose un insulto ou unha minusvalía). Aínda que no territorio da intimidade xa non se opine que os xemidos ou as risotadas sonoras son propias de persoas vulgares, no ámbito público aínda opera o pensamento coercitivo. Así que, as señoras decentes e os homes de proveito, optan por expresar o máis discretamente posible a súa alegría e pracer desbordantes. Quizaves porque a risa é contaxiosa, pero demasiada felicidade podería provocar envexa…
Aínda que a risa é fundamental en todas as facetas da nosa costosa vida, a represión vai opacando a graza dos nenos ata fabricar grandes xentíos de adultos aburridos, hipócritas, solemnes ou decididamente avinagrados. Vaise instalando nos nosos corpos a idea de que para ser grandes e exitosos é necesario madurar, reter os sentimentos coma se fosen esfínteres e rir moderadamente para non pasar por tolos inmaduros.
E aquí aparece outro prexuízo, amplamente difundido, que intenta asociar o humor coa tolemia. Por exemplo: pode un rirse dun malferido, dun enfermo terminal, de alguén que sofre o fame e a pobreza? Sen dúbida que si. Todo pode facerse no territorio da perversión e a crueldade humana, pero o humor, aínda o máis negro deles, ten raíz na parte máis sa do individuo.
Isto é como preguntarse se os debuxos ou poemas que crean os enfermos mentais no peche dos manicomios son obras de arte ou simple catarse. Un tolo pode ser artista?.
Sucede que, no momento da creación, o tolo conecta coa realidade, válese de palabras ou trazos expresivos porque, nese instante, logrou saír do sufrimento patolóxico que o acurralaba, do horror que implica o alleamento, e consegue sacar a relucir a súa parte máis sá. Cando o tolo crea, cando o demente recupera o seu sentido do humor, deixa de estar tolo. Polo menos nese breve instante de conexión pracenteira.
Moitos confunden e idealizan a mestura entre tolemia e arte. Con todo, non hai nada demasiado eloxiable e expresivo na tolemia. E basta recordar os nosos propios momentos de neurose ou depresión, ou visitar un manicomio , para darnos conta de todo o que ten de dor, illamento e humillación a demencia verdadeira.
E vostede de que se ri? Parece que mostra a cara de algún comveciño noso.
O humor, a capacidade de rir ata da nosa propia traxedia, son antídotos máis que obvios que derruban esa alienación insoportable á que nos somete todo sistema opresivo. De alí que actualmente se realicen con tanto éxito ?talleres da risa? como unha nova forma terapéutica. Con todo, hai trampas que tende o humor a aqueles incautos que se deixan arrastrar pola súa propia frivolidade ou por pura soberbia. A ironía utilizada sistematicamente como crueldade cara aos máis débiles, deixa de ser un recurso intelixente para transformarse nunha mostra de solapada covardía.
Poño un exemplo recente: O meu alcalde fixo unha rolda de prensa para insultarme e ocorriuselle chamarme “personaje”, dado que a definición de tal nome e: “Persona que, por sus cualidades, conocimientos u otras actitudes, destaca o sobresale en una determinada actividad o ambiente social. celebridad, personalidad.”Ou tamen “Ser ficticio, inventado por un autor, que interviene en la acción de una obra literaria o de una película” mais ainda “Sujeto de distinción, calidad o representación en la sociedad.” E “individuo sobresaliente de cualquier actividad o ambiente social” e por ultimo “ ser de ficción que forma parte de la acción en una obra literaria o cinematográfica” vese claramente que o que me chamou o señor alcalde co ánimo de mofa e befa e digno de unha boa gargallada e demostra que o noso alcalde non sabe facer a O cun canuto, que non sepa facer, e eu convertido nun persoaxe con fervente sentido do humor, que como sempre empeza por rirse dun mesmo.
O mesmo sucede con aqueles que conseguen rir a forza de ocultar os seus males ou as problemáticas sociais e políticas. A súa expresión de contento parécese ao que algúns chaman “a risa do aforcado”. Ese xesto final que se apodera dos axusticiados segundos antes de pasar a mellor vida, esa cínica mueca baleira.
O humor é o sexto sentido. E, aínda que se dispoñan de todos os recursos propios da ignorancia ou a negación conformista, será imposible conseguilo na súa cálida e plena beleza. A gargallada xurdirá alí onde menos lla espera, interrompendo discursos, falsedades, hipocresías e amargas risotadas de hiena. Porque por máis que se intente inxectarnos ese infame optimismo postmoderno, non todo o estúpido é alegre, nin toda alegría estupidez…
Otero Regal