As moratorias deben ir acompañadas da paralización de proxectos altamente demandantes de eucalipto, como a macrocelulósica de Altri en Palas de Rei
Segundo os datos dos diferentes inventarios forestais, as plantacións de eucalipto seguen a estenderse na maioría de territorios do noroeste e o norte da península ibérica. Galicia é a Comunidade que sae peor parada, con case 420.000 hectáreas de superficie de eucalipto; seguida de Asturias, cunhas 60.000 hectáreas; Cantabria, con máis de 39.000 hectáreas e o País Vasco, con máis de 26.000, segundo indican os diferentes inventarios forestais, non todos actualizados. A isto habería que engadir as máis de 810.000 hectáreas existentes en Portugal. No entanto, estas cifras só inclúen as superficies onde o eucalipto é a especie dominante, pero non cando aparece como especie acompañante en masas mixtas (con outras especies) dentro de plantacións doutras especies ou noutros ecosistemas forestais onde se naturalizou.
Ao incumprimento da planificación forestal, nos últimos anos sumouse o incremento da superficie destas plantacións, motivado fundamentalmente pola substitución masiva de plantacións produtivas de coníferas (piñeiro de Monterrei e piñeiro marítimo fundamentalmente) que están a ser afectadas por varias pragas forestais. Como resposta a este problema, as administracións forestais respectivas estableceron prohibicións temporais (en Galicia, desde 2021 até finais de 2025, e en Biscaia, desde 2022 até finais de 2025) para tentar atallar a substitución masiva de coníferas por eucaliptos. Estas prohibicións temporais sumáronse á xa existente desde 2017 en Portugal, e que estará vixente deica 2030, o que provocou que as empresas papeleiras lusas estean a mercar e alugar plantacións de eucalipto en Galicia e Asturias, aumentando a presión nos territorios.
A pesares das moratorias en vigor, que expiran en Galicia e Biscaia este ano 2025, o incumprimento da moratoria e a persistencia das doenzas que afectan os piñeiros seguiron unha tendencia ascendente. Emporiso os ecoloxistas piden a ampliación e extensión das moratorias para paralizar o actual crecemento da superficie ocupada polo eucalipto no Estado español, en tanto non se asegure o cumprimento dos obxectivos da planificación forestal, a diversificación das masas produtivas para toda a cadea de valor do sector forestal e a salvagarda dos ecosistemas de alto valor e os espazos naturais protexidos. Esta declaración vén precedida por outra xa realizada en Galicia o pasado abril, onde organizacións sectoriais da madeira, as organizacións ecoloxistas, propietarios forestais e fundacións diversas asinaron unha declaración conxunta a favor da ampliación da moratoria do eucalipto nesta Comunidade Autónoma, polo menos, até 2030.(2)
“Este proceso de eucaliptización no norte da península, que xa se consumou en Galicia, prodúcese nun intre no que a Xunta de Galicia impulsa unha nova fábrica de celulosa, o proxecto GAMA da papeleira portuguesa ALTRI, que incrementaría nun futuro próximo a demanda de madeira de eucalipto en todo o norte e noroeste peninsular”, declararon as organizacións asinantes. E continúan: “ALTRI e a expansión das plantacións de eucalipto son o mesmo. Non se pode permitir que o sector forestal do norte da Península camiñe cara ao monocultivo económico da produción de celulosa. Non só está en xogo a diversificación produtiva e o mantemento das diversas cadeas de valor, senón a procura dunha mellor adaptación dos ecosistemas ao cambio climático, con novos modelos de xestión forestal de plantacións que eviten que a situación actual se repita dentro duns anos”.
Na práctica maioría dos territorios onde o eucalipto está presente, esta árbore naturalízase e expándese fóra dos lugares onde foi plantada. É doado atopar eucaliptos ao longo das ribeiras dos ríos das vertentes atlántica e cantábrica e en numerosos espazos naturais protexidos. No caso de Galicia, é especialmente sanguento o caso do Parque Natural das Fragas do Eume, un dos bosques atlánticos de ribeira mellor conservados de Europa. Neste lugar icónico, a superficie ocupada polas plantacións de eucalipto segue a medrar. Segundo unha investigación (3) da Misión Biolóxica de Galicia (MBG-CSIC), nun período de 25 anos constatouse a perda dun 17,6 % de bosque autóctono no interior deste espazo protexido, así como un aumento das plantacións de eucalipto. Concretamente, a presenza do eucalipto incrementouse un 48,2 % entre os anos 1997 (ano no que foi declarado Parque Natural) e 2022, demostrando o fracaso da xestión dos espazos protexidos en Galicia.
“É fundamental reabrir o debate sobre o impacto dos eucaliptos que prosperan fóra das plantacións e a súa interacción cos ecosistemas. Hai uns anos, a administración forestal do Estado español pechou en falso este debate a través dunha decisión con demasiados compoñentes políticos, decidindo agachar baixo a alfombra as evidencias do efecto sobre a biodiversidade dos eucaliptos naturalizados nos diversos territorios”, afirmaron as organizacións.
Os ecoloxistas piden que se estableza, no seo do Ministerio de Transición Ecolóxica e Reto Demográfico (MITERD), un grupo de traballo multidisciplinar que aborde os efectos sobre a biodiversidade da expansión do eucalipto fóra das plantacións, en especial no interior dos espazos naturais protexidos (4), así como a avaliación dos custos económicos da súa erradicación en zonas de Rede Natura 2000. A dita solicitude xa foi expresada á ministra e o secretario de Estado do MITERD na xuntanza do 22 de maio do Consello Forestal Nacional, e reiterada no Consello Asesor de Medio Ambiente (CAMA) o pasado 2 de xuño. As organizacións asinantes piden tamén que o Plan Nacional de Restauración da Natureza de España, en estado de elaboración nestes intres por parte do MITERD, inclúa proxectos de restauración de áreas afectadas por eucaliptos naturalizados dentro de espazos naturais protexidos, así como a redución progresiva das plantacións comerciais de eucalipto dentro da Rede Natura 2000.